باید توجه داشت که این شعار از ابتدای انقلاب در مجامع عمومی و به صورت گسترده بین مردم رواج پیدا کرد و نمادی از روحیه استکبارستیزی مردم ایران شد و در حال حاضر نیز در بین مردم رواج زیادی دارد و هر گاه نامی از آمریکا و جنایت‌هایش در ایران برده می‌شود، مردم یک‌صدا این شعار را سر می‌دهند. در این یادداشت، ابتدا به بیان نظرات مدافعین حذف شعار مرگ بر آمریکا و سپس به بیان نظرات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری می‌پردازیم.

1. چرا باید شعار مرگ بر آمریکا حذف شود؟

یکی از دلایل موافقین حذف شعار مرگ بر آمریکا، خاطره یکی از مسؤولین درباره موافقت امام خمینی با حذف شعار مرگ بر آمریکا بود که بعد از حاشیه و جنجال آفرینی بسیار، وی از اظهارات خود به صورت تلویحی عقب نشینی کرد.

گروه دوم موافق با حذف شعار مرگ بر آمریکا را باید در اصلاحات پیدا کنیم، بودند و هستند افرادی در این جریان که بارها و بارها بر حذف شعار مرگ بر آمریکا تأکید کرده‌اند. به طور مثال، صادق زیباکلام درباره حمله به سفارت آمریکا، می‌گوید: «هر چند گروه‌های چپ مارکسیستی اصرار داشتند تقابل اصلی انقلاب 57 را با آمریکا و به تعبیر رایج و با همان ادبیات امپریالیسم آمریکا معرفی کنند با همین نگاه سفارت آمریکا در تهران را مورد حمله قرار دادند، ولی پس زده شدند و به کنسول‌گری آمریکا در تبریز نیز حمله کردند. اگر شعار انقلاب "مرگ بر آمریکا" بود بلافاصله پس از پیروزی انقلاب قطع رابطه صورت می‌پذیرفت و نخست وزیر و وزیر خارجه 8 ماه بعد در الجزیره با مشاور امنیت ملی کاخ سفید ملاقات نمی‌کردند.[1]

گروه سوم نیز با توجه به قرار گرفتن در دوره مذاکرات هسته‌ای، به شکلی یگر مخالفت خود با شعار مرگ بر آمریکا را مطرح می‌کنند، علی خرم مشاور وزیر خارجه در گفت‌وگو با روزنامه شرق درباره رابطه ایران آمریکا می‌گوید: به نظر من همه رفتارهای ایالات‌متحده پس از انتخاب حسن روحانی به ریاست‌جمهوری دگرگون شد و امروز می‌توان چرخشی جدید در نوع نگاه آمریکا به ایجاد رابطه بین دو کشور دید. به‌صورت ویژه، رفتار آمریکا در قبال پرونده هسته‌ای ایران تغییر کرده است. آمریکایی‌ها فکر نمی‌کردند که روابط آن‌ها و ایران پس از انتخاب حسن روحانی به ریاست‌جمهوری، وارد کارزاری جدید شود. این در حالی است که شخص رییس‌جمهور و وزیرامورخارجه دولت یازدهم طی 14 ماه گذشته در اداره سیاست خارجی کشور بر اساس روش متداول دیپلماتیک در جهان عمل کرده‌اند. هردو آن‌ها برای حل مسائل فی‌مابین ایران و آمریکا حاضر شدند با این کشور مذاکره حضوری و رودررو داشته باشند و قفل روابط بین دو کشور را بشکنند. به‌این‌ترتیب امروز رابطه ایران و ایالات‌متحده از حالت خصمانه خارج‌شده و حالت دوستانه به خود گرفته است ... من فکر می‌کنم مراسم 13 آبان با نگاهی به داخل برگزار می‌شود اما به نظر من در برگزاری این مراسم باید نگاه به خارج را نیز مدنظر قرار دهیم. دیر یا زود؛ روزی مجبور خواهیم شد این کار را انجام دهیم. اگر می‌خواهیم در جامعه بین‌المللی به همکاری‌های مشترک بیندیشیم باید این موضوع را در دستور کار خود بگذاریم. این کار به‌هیچ‌وجه کار سختی نیست. اندیشمندان باید در این زمینه بحث و این مسئله را برای همیشه حل‌وفصل کنند. تا زمانی که این کار را نکرده‌ایم آن‌ها به ما بی‌اعتماد هستند و این زخم کهنه همچنان سرباز باقی خواهد ماند. به نظر من نمی‌توان این نگاه و روش را همچنان ادامه داد. ما منافع دیگری داریم که باید به آن‌ها نیز توجه کنیم. نگاه دولتمردان نیز باید رو به آینده باشد."[2]

2. نظر امام خمینی درباره مرگ بر آمریکا چه بود؟

برای تبیین نظر امام خمینی (ره) به سخنان ایشان درباره شعار مرگ بر آمریکا در سال‌های بعد از 66 رجوع کرد. قسمتی از پیام حضرت امام به مناسبت سالگرد کشتار خونین مکه و قبول قطعنامه بسیار گویا و رساست. ایشان در این پیام می‌فرمایند: «ان‌شاءالله ما نخواهیم گذاشت از کعبه و حج، این منبر بزرگی که بر بلندای بام انسانیت باید صدای مظلومان را به همه‌ی عالم منعکس سازد و آوای توحید را طنین اندازد، صدای سازش با آمریکا و شوروی و کفر و شرک نواخته شود و از خدا می‌خواهیم که این قدرت را به ما ارزانی دارد که نه تنها از کعبة مسلمین، که از کلیساهای جهان نیز ناقوس مرگ آمریکا و شوروی را به صدا درآوریم.»[3]در اینجا می‌توان گفت که حضرت امام مرگ بر آمریکا را نه یک فحش، بلکه یک ذکر و فریضه می‌دانستند و دعا می‌کردند که حتی مسیحیان دنیا نسبت مفهوم استکبارستیزی و نماد اصلی آن، یعنی آمریکا، آگاه شوند و برای این کشور مستکبر طلب مرگ کنند.

3. نظر مقام معظم رهبری درباره شعار مرگ بر آمریکا چیست؟

مقام معظم رهبری بارها بر شعار مرگ بر آمریکا تصریح کرده و دشمنی‌های این کشور را در مقاطع مختلف گوشزد کرده‌اند. ایشان در سال 74 و در دیدار با کارگران و معلمان می‌فرمایند: بعضی از آدم‌های کم مسؤولیت یا بی‌مسؤولیت، می‌خواستند این فریاد مرگ بر آمریکا را که مردم ما از ته دلشان کنده می‌شود، در گلوها خفه کنند و نگهدارند. حالا مردم وقتی که در مقابل چنین صراحتی قرار گرفتند، در هر جای کشور هستند، راحت فریاد می‌زنند: «مرگ بر آمریکا»[4]

نکته مهمی که وجود دارد این است که مقام معظم رهبری به وجود آمدن شعار مرگ بر آمریکا در بین همة ملت‌ها را نتیجه عملکرد دولت آمریکا دانسته و می‌فرمایند: «نتیجه این رفتارها از سوى سیاستمداران و سردمداران و زمامداران آمریکا این شده است که همین مرگ بر آمریکاى شما، امروز از دل ملت‌هاى مسلمان- از ته دل- برمی‌خیزد؛ همه آنها همین را می‌گویند. یک روزى فقط ملت ایران بود که بیدار شده بود و شعار مرگ بر آمریکا می‌داد؛ امروز در سرتاسر جهان- دنیاى اسلام و حتى در میان غیرمسلمین- هرجا این رئیس‌جمهور نگون‌بخت آمریکا سفر می‌کند، شما ببینید مردم چه تظاهراتى علیه او می‌کنند؛ پرچمشان را آتش می‌زنند؛ مرگ بر آمریکا می‌گویند؛ آدمک او را درست می‌کنند و آتش می‌زنند.»[5]

این‌گونه اظهار دشمنی و مرگ کردن برای آمریکا بدون دلیل و مبنا انجام نشده است. مقام معظم رهبری دلیل مخالفت و مرگ بر آمریکا گفتن مردم ایران را این‌گونه بیان می‌کنند: «ما با همه بد نیستیم؛ اینگونه نیست که ایران پس از انقلاب اسلامی به یک‌باره ارتباط با کشورهای قدرتمند را قطع کند؛ هرچند شعار «نه شرقی، نه غربی» از دیگر شعارهای اساسی انقلاب اسلامی است، اما این به معنای انزوای کامل ایران و جزیره‌ای شدن انقلاب نبوده و نیست؛ چه آنکه جمهوری اسلامی با تکیه بر این شعار نشان داد که می‌تواند و می‌شود با بهره‌گیری از ظرفیت‌های درونی خود قله‌های پیشرفت را مورد هدف قرار داده و بر پای خود بایستد، اما ما «با آمریکا بَدیم؛ آن هم به این دلایل: آمریکا علاوه بر این‌که شانزده سال، علیه انقلاب اسلامى و پشتیبان رژیم گذشته بود، به بدترین شکل، نفوذ و دخالتِ یک دولت استکبارى در یک کشور را تجسّم داده بود و ضربه‌ها همه از سوى او وارد مى‌شد. اینها همه، دلیل کینه‌ها و عقده‌هاى این ملّت علیه آمریکاست. اینها که مقدّسات ما را به بازى گرفته بودند و علاوه بر همه ضربه‌ها، بعد از انقلاب در مقابل نجابت این ملّت و بزرگوارى و کرامت آن امام، با ملّت ایران و با انقلاب اسلامى و با جمهورى اسلامى، این‌گونه رفتار کردند.»[6]

ایشان پس از حمله آمریکا به عراق، در تبیین شعار مرگ بر آمریکا فرموند: امروز آنها در عراق و صهیونیستهای غاصب در فلسطین، بزرگترین جنایت بشری را مرتکب میشوند و این کافی است که دنیا به حقانیت سخن جمهوری اسلامی که «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» را جزو شعارهای خودش قرار داده، پی ببرد.[7]

این اظهارات مقام معظم رهبری مربوط به سال‌های دهه 70 و 80 است و هنوز بسیاری از افراد در زمینه شعار مرگ بر آمریکا تشکیک نکرده بودند.

پس از تشکیک‌های که در دو سال اخیر انجام شد، مقام معظم رهبری در فرودین 1394 آمریکا را عامل اصلی فشارهای اقتصادی بر جمهوری اسلامی دانسته و بر شعار مرگ بر آمریکای مردم صحه گذاشته و می‌فرمایند: «دشمنان ما صریحاً می‌گویند که هدفشان از فشارهای اقتصادی یک هدف سیاسی است. هدف آنها این است که مردم ایران را در مقابل نظام اسلامی قرار بدهند؛ [شعار مرگ بر آمریکای حضار] توجّه بفرمایید؛ البتّه بله، «مرگ بر آمریکا»، چون آمریکا آن عامل اصلی این فشارها است و خودشان هم اصرار دارند بر اینکه متمرکز بشوند روی اقتصاد ملّت عزیزما.»[8]

شعار مرگ بر آمریکا نمادی از استکتبارستیزی و مخالفت مردم ایران با جنایت‌های متعدد آمریکا در ایران است. طی سالیان گذشته حذف این شعار از سوی برخی مسئولین و اصلاح‌طلبان مطرح شد، اما با مخالفت قاطبه مردم و مسئولین مواجه شد و رهبری نیز فرودین ماه امسال با حذف این شعار مخالفت کردند و ضمن برشمردن مخالفت‌ها و دشمنی‌های آمریکا در چند سال اخیر، بر حرکت مردم مبنی بر شعار مرگ بر آمریکا صحه گذاشتند. رئیس جمهور، دکتر روحانی، نیز سال‌ها پیش که در کسوت نائب رئیسی مجلس انجام وظیفه می‌کرده‌اند، با حذف شعار مرگ بر آمریکا مخالفت کرده و وجود این شعار را در کشور وحدت‌آفرین دانستند.